دیسپرسنت چیست؟

مقدمه

دریاها و اقیانوس ها از دیرباز یکی از اصلی ترین منابع تامین زنجیره غدایی انسان ها و دیگر جانداران بوده اند ؛ که هرگونه آسیب و آلودگی آنها می تواند صدمه ای جدی برای زمین و موجوداتش محسوب شود.

می بینیم که امروزه آلودگی های دریایی و به ویژه آلودگی های نفتی، به یکی از مهم ترین دغدغه ی دوستداران محیط زیست و اکوسیستم تبدیل شده است؛ اگر این آلودگی آنقدر زیاد باشد و از حد خود پالایی دریا خارج باشد، در صورت عدم رفع این مشکل، نفت و مشتقات آن می توانند اثرات جدی و جبران ناپذیری برای محیط زیست دریایی ایجاد کنند.

از دیسپرسنت ( Dispersant) کجا استفاده می شود؟

برای رفع و مهار آلودگی های نفتی و جلوگیری از نشت نفت در دریاها و آلوده شدن محیط زیست دریایی، از مواد زائل کننده نفتی  یا مایعات پراکنده کننده که به دیسپرسنت ها معروف هستند؛ استفاده می شود.

دیسپرسنت ها یا پخش کننده ها ، یک ماده فعال سطحی و یا یک پلیمر غیر فعال سطحی هستند که به منظور پراکنده سازی کلوئیدها ، امولسیون ها و سوسپانسیون ها به درون آن ها نفوذ می کنند که با از هم پراکندن این کلونی ها و تبدیل کردنشان به ذرات کوچک ، مانع از ته نشینی و چسبندگی آنها می شوند.

هدف اصلی استفاده و خرید دیسپرسنت علاوه بر کاربرد آن در سایر بخش ها، پاشیدن این مایع به روی لکه های نفتی و تبدیل آنها به ملکول های کوچک قابل حل با آب و کاهش اثرات مخرب محصولات نفتی است.

ترکیب شیمیایی دیسپرسنت ( Dispersant) چیست؟

هر دیسپرسنت از دو جز اصلی سورفکتانت و حلال تشکیل شده است ؛ خود سورفکتانت ها که عامل فعال روی سطح هستند، از دو بخش آب دوست یا (هیدروفیلیک) و نفت دوست یا (اولئوفیلیک) تشکیل شده اند.

حلال های مورد استفاده نیز می توانند یا الکلی باشند یا هیدروکربنی؛ که حلال های هیدرو کربنی هم یا آروماتیک هستند و یا غیرآروماتیک.

نکته مهم این است که تمامی دیسپرسنت ها ، سورفکتانت و حلال یکسان ندارند و برای بدست آوردن بهترین ترکیب، باید از دانش سازندگان دیسپرسنت بهره برد.

دیسپرسنت ها بسته به اینکه در حلال آلی استفاده شوند یا در حلال آبی ، فرمول بندی متفاوتی دارند.

اینکه هر دیسپرسنت از چه سورفکتانت و حلالی تشکیل شده است، از اطلاعات خصوصی هر شرکت می باشد که به صورت عمومی عیان نمی شود.

عملکرد دیسپرسنت (Dispersant) چگونه است؟

همانطور که گفته شد سورفکتانت ها از دو بخش هیدروفیلیک یعنی آب دوست و اولئوفیلیک یعنی نفت دوست تشکیل شده اند که مانند پل شیمیایی ، این دو فاز یعنی نفت و آب را باهم مخلوط می کند. یکی از نقش های حلال انتقال سورفکتانت بین نفت و آب می باشد که با کاهش کشش سطحی بین این دو ماده ،قطرات بزرگ نفتی شکسته و به ذرات ریز تبدیل می شوند. قطرات بزرگتر نفت  تلاش می کنند که دوباره در سطح آب به هم بپیوندند ؛ اما ذرات ریز ایجاد شده به علت تلاطم موج ها به صورت معلق در ستون آب باقی می مانند که توسط میکرواورگانیسم هایی همچون باکتری و قارچ ها رقیق و تجزیه می شوند.

از دیگر نقش های حلال کاهش ویسکوزیته سورفکتانت به منظور بهبود عملکرد آن و اسپری شدن راحت دیسپرسنت ، و همچنین کمک به نفوذ سورفکتانت به درون لکه های نفتی می باشد.

22

انواع دیسپرسنت بر اساس نسل و نوع

نسل اول: این نسل که اولین محصولاتش در دهه 1960 به بازار وارد شد ، شباهت بسیار زیادی به چربی زداهای صنعتی با درجه سمیت بالای آب داشت که از دیرباز نسلش منقرض شده و دیگر از این نوع درموارد نشت نفت استفاده نمی شود.

نسل دوم: دیسپرسنت های نسل دوم از یک حلال هیدروکربنی با آروماتیک پایین یا غیر آروماتیک و معمولا بین 15 تا 20 درصد سورفکتانت تشکیل شده اند.این نسل از دیسپرسنت ها سمیت کمتری از نوع اول دارند اما تفاوت خاصیت چندانی ندارند و همانند نسل اول اثربخشی محدودی دارند. برای استفاده از این نوع پراکنده کننده، باید از تجهیزات مخصوص استفاده شود و حتما بدون رقیق سازی مورد استفاده قرار بگیرد.

نسل سوم: پخش کننده های این نسل از دو یا چند سورفکتانت تشکیل شده اند که حلال مورد استفاده آنها گلیکول و حلال های تقطیر نفت سبک می باشد.

از معمول ترین سورفکتانت های بکار برده شده در این نسل از دیسپرسنت،سورفکتانت های غیر یونی و آنیونی است که غلظت سورفکتانت با حلال بین 25 تا 65 درصد می باشد.

این نوع از دیسپرسنت ها ویسکوزیته بالایی دارند و قابلیت اسپری شدن را ندارند اما با رقیق سازی این مشکل برطرف خواهد شد.

دو نوع کلی از دیسپرسنت

• متداول
• دیسپرسنت های متداول مخلوطی هستند از هیدروکربن های غیرآروماتیک و اکثرا برای پاک کردن خطوط ساحلی به کار گرفته می شوند.

برای استفاده از این پخش کننده ها توجه به این نکته ضروری است که هیچ گاه نباید آنها را رقیق سازی کرد. مقدار دوز این نوع دیسپرسنت،  بین 30 تا 100 درصد مقدار نشت نفت نگه داشته می شود

• کنسانتره

این پخش کننده غلیظ از محبوبیت بالایی برخوردار است زیرا کار کردن با آن  سهل تر و راحت تر می باشد. نوع کنسانتره دیسپرسنت، تشکیل شده با مخلوطی از ترکیبات اکسیژن دار همچون : گلیکول که نوعی الکل است و هیدروکربن های غیر آروماتیک.

پخش کننده کنسانتره را پس از رقیق سازی می توان مورد استفاده قرار داد.

عوامل موثر در عملکرد دیسپرسنت (Dispersant)

دیسپرسنت ها باتوجه به عوامل مختلفی که آنها را تحت تاثیر قرار می دهد، عملکردشان متفاوت است. برای استفاده از این ماده پرکاربرد ، باید به چند عامل مهم که نقش اساسی در عملکرد آنها دارد، توجه کرد :

• مقدار نفتی که روی دریا ریخته شده و ضخامت آن
• نوع دیسپرسنت مورد استفاده
• شرایط  آب و هوایی
• شرایط و انرژی امواج دریا
• نوع نفت نشت شده

مزایای استفاده از دیسپرسنت (Dispersant)

این ماده شیمیایی کم خطرترین راهکار برای رفع آلودگی های زیست محیطی و زیست دریایی می باشد که در کم ترین زمان بهترین بازدهی را به همراه دارد.

در این قسمت به شرحی از مزایای استفاده از این ماده ارزشمند می پردازیم:

• جلوگیری از خطرات ناشی از نشت نفت به درون آبها
• کاهش آلودگی های زیست محیطی و آسیب به پرندگان و موجودات دریایی
• سریعترین و به صرفه ترین روش برای پاکسازی دریا از لکه های روغن و نفت
• با پراکنده کردن لکه های نفت و روغن به ذرات کوچک تر، به تجزیه سریعتر آنها کمک می کند
• کاهش بخارات سمی و مضر

از کاربرد های دیسپرسنت چه میدانید؟

با همه تعاریف و توضیحاتی که برای دیسپرسنت ها گفته شد ، اما برخی هنوز  نمی دانند که از دیسپرسنت در چه مواقعی می توان استفاده کرد و کاربرد های آن چیست ؟

در ادامه به موارد پر مصرف و کاربردی دیسپرسنت ها اشاره می کنیم:

• مورد استفاده در صنایع رنگ
• صنایع نفت و گاز
• در صنعت داروسازی به منظور افزایش حلالیت برخی از داروها
• در تولید گچ و بتن ، از دیسپرسنت ها به عنوان روان کننده و کاهنده مصرف آب به منظورنفوذناپذیرشدن بتن در برابر آب استفاده می شود
• جلوگیری از تجمع روغن نشت شده از مخازن زیرزمینی روی سطح دریا
• استفاده در روغن موتور
• مورد استفاده در سوخت هواپیما
• از دیسپرنت ها در تصفیه آب نیز استفاده می شود